İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2025 Nobel Kimya Ödülü’nün sahiplerini açıkladı.
Bu yıl Nobel ödülü, metal-organik kafeslerin (MOF) geliştirilmesine yönelik öncü çalışmalarıyla üç bilim insanına verildi. Ödüle layık görülen isimler Japon bilim insanı Susumu Kitagawa, Avustralyalı kimyager Richard Robson ve Filistin kökenli Amerikalı bilim insanı Omar M. Yaghi oldu.
OMAR YAGHİ: FİLİSTİNLİ GÖÇMEN AİLENİN BİR FERDİ
Nobel Kimya Ödülü’nü kazanan isimlerden biri olan Omar Yaghi, 1965 yılında Ürdün’ün Amman kentinde, Filistinli bir göçmen ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Elektrik ve temiz suya sınırlı erişimi olan bir evde büyüyen Yaghi, 15 yaşında babasının teşvikiyle Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti. Yükseköğrenimini burada tamamlayan Yaghi, kimya alanında uluslararası düzeyde tanınan bir bilim insanı haline geldi.
MOF TEKNOLOJİSİ: 21. YÜZYILIN MALZEMESİ
Üç bilim insanının ortak katkılarıyla geliştirilen metal-organik kafesler, moleküllerin içine girip çıkabileceği büyük gözenekli yapılar olarak tanımlanıyor. Bu malzemeler, özellikle çevre ve enerji alanında geniş kullanım potansiyeline sahip.
MOF'lar, çöl havasından içme suyu üretimi, hava kirliliğini azaltma, karbondioksit yakalama, hidrojen gazı depolama gibi birçok alanda uygulanabiliyor. Yapılar, az miktarda malzemeyle devasa yüzey alanları sağlayabiliyor. Bazı MOF’lar, yalnızca birkaç gramla futbol sahası büyüklüğünde yüzey alanı sunabiliyor.
NOBEL’İN BİLİMSEL TEMELLERİ 1970’LERE DAYANIYOR
Metal-organik kafes fikri ilk kez 1970'li yıllarda Richard Robson'un molekül modelleri üzerinde çalışmalarıyla gündeme geldi. Atomların doğal bağlanma özelliklerini kullanarak kristal yapılar oluşturmayı başaran Robson’un bu çalışmaları, başlangıçta bazı kimyagerler tarafından işlevsiz olarak görülse de, zamanla MOF teknolojisinin temelini oluşturdu.
Susumu Kitagawa, bu fikirler üzerine esnek yapılar geliştirerek gazların alınmasını ve verilmesini mümkün kılan “nefes alan” MOF'lar üretmeyi başardı. Omar Yaghi ise kararlı ve yüksek yüzey alanına sahip yapılarla bu teknolojiyi daha da ileri taşıdı.
KİMYA BİLİMİNDE YENİ UFUKLAR AÇILDI
Nobel Komitesi tarafından yapılan açıklamada, bu üç bilim insanının geliştirdiği MOF'ların kimya biliminde yeni bir dönemi başlattığı vurgulandı. MOF’lar, sürdürülebilirlik, çevre teknolojileri ve enerji depolama gibi birçok alanda çığır açan uygulamalara kapı aralıyor. 2025 Nobel Kimya Ödülü, hem temel bilimler hem de çevresel sorunlara yönelik çözümler üretme açısından önemli bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor.